Theo dự báo của các cơ quan chức năng, mùa khô năm nay ở khu vực Tây Nguyên nói chung và Lâm Đồng nói riêng có nhiều khả năng xảy ra hạn hán, thiếu nước, ảnh hưởng đến sinh trưởng, phát triển và năng suất cây trồng.
Hạn hán có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có nguyên nhân chủ quan là thiếu nguồn nước tưới do chưa có công trình thủy lợi, hoặc có công trình thủy lợi nhưng do khâu quản lý còn yếu nên công trình xuống cấp, không có chủ quản lý đích thực, phân phối nước tưới chưa hợp lý, sử dụng nguồn nước lãng phí, quy hoạch cơ cấu cây trồng chưa phù hợp với khả năng nguồn nước…; nguyên nhân khách quan như ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, thời tiết biến động, ít mưa, nắng nóng kéo dài, rừng đầu nguồn bị phá hoại…
Để giảm bớt tác hại của hạn hán, ngoài các biện pháp lâu dài có tính chiến lược như đẩy mạnh trồng rừng và bảo vệ rừng đầu nguồn, bảo vệ và phát triển nguồn nước, xây dựng các công trình thủy lợi, nhất là xây dựng hồ chứa nước các loại để trữ nước mùa mưa và cấp nước mùa khô, phối hợp chặt chẽ với ngành thủy điện để quản lý sử dụng nguồn nước hợp lý… bà con nông dân cần quan tâm thực hiện các biện pháp chủ yếu như sau:
Chuyển đổi cơ cấu cây trồng
Trong điều kiện nguồn nước thiếu, nhất là những vùng thường hay bị hạn thì không nên trồng lúa nước, vì đây là loại cây cần nhiều nước nhất, do đó cần phải chuyển đổi sang trồng các loại cây trồng cạn (như bắp, cây họ đậu…) cần ít nước hơn.
Áp dụng các biện pháp tưới tiết kiệm nước
Để sử dụng nước tưới hiệu quả đối với cây trồng cạn, cần áp dụng công nghệ tưới tiên tiến, tiết kiệm nước như tưới phun mưa, tưới nhỏ giọt…Tưới tiết kiệm nước là một giải pháp kỹ thuật quan trọng, mang tính chiến lược trong chống hạn, đáp ứng yêu cầu trước mắt và lâu dài, nhằm sử dụng nước tiết kiệm, hiệu quả, nhất là trong điều kiện nguồn nước thiếu, chưa đáp ứng yêu cầu nước tưới.
Một số biện pháp tiết kiệm nước cụ thể
Đối với cây lúa
Nước tưới cho cây lúa yêu cầu khối lượng khá lớn, nhưng việc sử dụng nước tưới cho lúa hiện nay còn rất lãng phí. Để tiết kiệm nước tưới cho cây lúa cần áp dụng phương pháp điều tiết nước “ngập khô xen kẽ” theo giai đoạn sinh trưởng, phát triển của cây lúa như sau:
Giai đoạn lúa đẻ nhánh điều tiết mực nước trong ruộng không vượt quá 3cm, tạo điều kiện thuận lợi cho lúa đẻ nhánh khỏe, tập trung.
Giai đoạn kết thúc đẻ nhánh hữu hiệu cần tháo cạn nước để đất nứt chân chim nhằm hạn chế lúa đẻ nhánh vô hiệu.
Giai đoạn lúa làm đòng – trổ bông thì giữ mực nước cạn từ 2-3cm.
Giai đoạn lúa chín, tưới đủ nước và rút cạn nước trước khi thu hoạch từ 7-10 ngày.
Khi áp dụng phương pháp tưới nước “ngập khô xen kẽ” sẽ tiết kiện được nước tưới, hạn chế tổn thất nước trên đồng ruộng do thấm, bốc hơi. Để ruộng khô ráo nước sẽ hạn chế được các nhánh đẻ muộn, cây lúa huy động được nhiều chất dinh dưỡng, tăng độ cứng của gốc lúa, chống đổ ngã, hạn chế được một số bệnh trên cây lúa như bệnh khô vằn…
Đối với cây trồng cạn
Cây trồng cạn cần ít nước hơn so với cây lúa, nhưng thiếu hoặc thừa nước đều ảnh hưởng đến sinh trưởng phát triển của cây. Để tiết kiệm nước tưới trên cây trồng cạn cần áp dụng đồng bộ các biện pháp kỹ thuật sau:
Làm đất kỹ (cày sâu, bừa kỹ, san phẳng, lên hàng, lên luống…).
Tăng cường bón phân hữu cơ để tăng khả năng giữ ẩm của đất.
Tiến hành tưới thấm theo rãnh (hàng).
Tưới nước theo nhu cầu từng giai đoạn sinh trưởng phát triển của cây trồng. Ví dụ: Đối với cây bắp ở giai đoạn trổ cờ phun râu cần phải tưới nước đủ ẩm.
Khi áp dụng các biện pháp trên, ngoài tiết kiệm nước còn tạo điều kiện cho cây trồng sinh trưởng phát triển tốt, hạn chế một số sâu bệnh như thối thân trên cây bắp, lở cổ rễ trên các cây rau màu, thán thư trên cây ớt…
Đối với cây ăn trái
Để tiết kiệm nước tưới trên cây ăn trái cần áp dụng các biện pháp kỹ thuật gồm: Tăng cường bón phân hữu cơ; Tưới thấm theo gốc; Xới xáo quanh gốc để cắt đứt mao dẫn nhằm hạn chế bốc thoát hơi nước; Tủ gốc bằng rơm rạ, cỏ khô.
Quản lý, khai thác hiệu quả hệ thống thủy lợi
Thất thoát nước từ các hệ thống thủy lợi thường là rất lớn. Để giảm thất thoát nước cần tiến hành tu bổ, nạo vét kênh mương, khơi thông dòng chảy, đổi mới công nghệ tưới, củng cố tổ chức quản lý, nhất là tổ chức hợp tác dùng nước ở cơ sở nhằm phát huy vai trò của người dân tham gia đầu tư xây dựng, nâng cấp sửa chữa công trình, mua và lắp đặt các thiết bị… Thực hiện phương châm “Nhà nước và nhân dân cùng làm”. Nông dân phải được giao quyền quản lý công trình trên địa bàn, được đào tạo, hướng dẫn nâng cao hiểu biết kỹ năng, kỹ thuật quản lý công trình, sử dụng nước hợp lý, tiết kiệm, hiệu quả; được tham gia bàn bạc, quy hoạch thủy lợi, quy hoạch cơ cấu cây trồng phù hợp với điều kiện nguồn nước và yêu cầu phát triển kinh tế trong vùng.
Áp dụng các biện pháp tiết kiệm nước sẽ giúp nông dân giảm chi phí sản xuất, tăng hiệu quả kinh tế trong canh tác, nâng cao ý thức tiết kiệm nước và năng lực quản lý thủy nông của người dân trong việc sử dụng nước.
Nguyễn Minh Trường (t/h) – TTKN Lâm Đồng