Sự gắn liền giữa phượng hoàng và ngô đồng còn được thấy trong truyền thuyết sau. Xưa Phục Hi thấy năm vì tinh tú rơi vào gốc ngô đồng rồi sau có phượng hoàng đến đậu, từ đấy nghĩ rằng ngô đồng là loài cây quý mà sai người lấy gỗ ngâm dưới suối 72 ngày, sau đấy vớt lên phơi trong mát, chọn ngày đẹp sai thợ làm đàn, đưa vào nhã nhạc, đặt là Dao cầm. Về sau những loại đàn quý đều làm từ gỗ ngô đồng, nên có câu “thùng trắc mặt ngô” (thùng đàn làm từ gỗ trắc, mặt đàn làm từ gỗ ngô đồng).
Hình dáng phượng hoàng thường được mô tả như sau: đầu gà, cằm én, cổ rắn, lưng rùa, đuôi cá, năm màu rực rỡ, cao chừng sáu thước [《尔雅·释鸟》郭璞注,鳳凰特徵是:“雞頭、燕頷、蛇頸、龜背、魚尾、五彩色,高六尺许”].
Năm màu trên lông phượng hoàng là đen, trắng, đỏ, xanh, vàng, tượng trưng cho năm màu Ngũ Hành đồng thời đại diện cho năm đức trong Ngũ Thường là nhân, lễ, nghĩa, trí, tín.
Thân hình phượng hoàng tượng trưng cho sáu thiên thể của vũ trụ: đầu tượng trời, mắt tượng thái dương (mặt trời), lưng tượng thái âm (mặt trăng), cánh tượng gió, chân tượng đất và đuôi tượng tinh tú.
Phượng hoàng được cho là loài cưỡi gió trong khi rồng là loài cưỡi mây. Nó bay rất cao và múa rất đẹp. Âm thanh của phượng hoàng như âm thanh nhạc ngũ cung.
Vì là loài chim đại diện cho đức hạnh, thái bình, và tài sắc mà phượng hoàng đã trở thành biểu trưng của hoàng hậu cùng những cô gái cao quý, xuất hiện khắp nơi trong các công trình do người Việt tạo tác, như trên áo mũ của các hoàng hậu, công chúa hay trên kiến trúc các đền đài, cung điện.
Phụng trên phụng bào của công chúa, hoàng hậu thường là hình ảnh phụng bay múa, hay vũ phụng. Phụng trên tứ linh bào và những sản phẩm thêu thùa khác thường là hình ảnh phụng ngậm một dải lụa có treo cuộn giấy, hộp vuông, hoặc thẻ bài. Theo một số người những vật này đại diện cho “cổ đồ” trong huyền thoại của Phục Hi. Những motif phụng ngậm dải lụa treo cổ đồ được gọi chung là “phụng hàm thư”.