Đây là loài cây có tên khoa học là Prunus mume, họ Hoa hồng Rosaceae.
Điều thú vị là cây này trong văn thơ, hội họa lại gọi là cây mai, ra hoa vào cuối đông đầu xuân. Do dáng cây khẳng khiu, mỏng manh, tao nhã thanh khiết nên người xưa liệt kê là một trong tứ quân tử: mai, lan, cúc, trúc. Cây mai được vẽ trong các bức tranh thủy mặc, trong các bức bình phong, tạo hình đồ chạm trỗ… hay đề cập đến trong thành ngữ “Mình hạc xương mai”, trong câu thơ “Mai cốt cách, tuyết tinh thần” của Nguyễn Du, trong bài kệ Cáo tật thị chúng “Đêm qua, sân trước một cành mai” của Mãn Giác thiền sư … chính là cây mai này.
Trái mơ
Ở Việt Nam, cây mơ thường trồng ở miền Bắc, vùng Tây Bắc (Sơn La, Điện Biên); còn vùng Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, Hà Nội xưa kia nổi tiếng vì có nhiều cây mơ, hiện nay không còn nhiều nữa.
Trái mơ được dùng nhiều cách như sau:
– Ăn tươi chấm muối ớt: Chọn trái vừa chín tới, mới hái thì ăn giòn, có vị chua chua. Còn trái chín vàng hoặc đã hái lâu ngày thì lại mềm.
– Mơ ngâm đường: Chọn trái mơ vừa chín tới (trái càng lớn thì càng ngon), loại bỏ những quả dập nát, rửa sạch, bỏ cuống, ngâm nước muối loãng để hết chát và loại bỏ bụi bặm, để khô ráo. Dùng tăm xâm mỗi trái vài lỗ để quá trình trao đổi thẩm thấu đường với mơ được nhanh và trái không bị móp. Cho vào bình thủy tinh đã rửa sạch phơi khô. Đặt 1 lớp đường rồi 1 lớp mơ, cuối cùng là 1 lớp đường, nhớ rắc một ít muối, đậy kín lại đến khi tan hết đường thì dùng được. Tỷ lệ 1 ký đường cho 1 ký mơ. Mơ ngâm đường để 20-30 ngày là dùng được, càng để lâu càng ngon.
Công dụng: Giúp giải khát, thanh nhiệt trong những ngày nóng bức. Thích hợp cho người đang sốt, khô môi. Tác dụng này có thể do trong thịt quả mơ có khoảng 2,5% axit hữu cơ (axit xitric, axit tactric), khoảng 27% đường (chủ yếu là sacaroza), vitamin C…
Hoa mơ
– Rượu mơ:
+ Cách 1: Chọn trái vừa chín tới để cho có mùi thơm, loại bỏ những quả dập nát, rửa sạch, bỏ cuống, dùng tăm xâm nhiều lỗ trên trái mơ. Cho trái mơ vào bình thủy tinh 5 lít được 2/3 bình, thêm 1,5 ký đường phèn, đổ rượu nếp vào, đậy nắp, vài ngày sau đường phèn sẽ tan ra.
+ Cách 2: Mơ ngâm đường được khoảng 1 tháng hoặc hơn thì chiết nước mơ ra một bình thủy tinh khác thành nước mơ ngâm đường để pha nước dùng dần, còn bình đựng mơ thì đổ thêm rượu nếp vào thành rượu mơ. Để lâu rượu mơ ra màu đẹp, thơm và vị bớt nồng, có thể để 1-2 năm càng tốt. Khi uống rót ra 1 chung nhỏ nhấm nháp hương vị rượu mơ, hoặc bỏ thêm đá cục vào quậy đều uống rất ngon. Ở Việt Nam có những rượu mơ khá nổi tiếng như rượu mơ Hương Tích, rượu mơ núi Tản, rượu mơ Yên Tử…
Trái mơ còn xanh
Công dụng: Dùng như món khai vị, giúp ngon miệng, tiêu thực.
– Ô mai (miền Nam gọi là xí muội): Quả mơ tươi chín vàng được thu hái, sơ chế rồi đem vào lò sấy, khi khô sẽ rắc hỗn hợp muối đường lên, trộn đều sẽ được món ô mai (ô là đen, mai là mơ). Món này các cô gái mới lớn rất thích nên các nhà văn gọi lứa tuổi này là “tuổi ô mai”.
– Ô mai cam thảo: Nếu trộn thêm cam thảo, gừng thì ta được món ô mai cam thảo.
Công dụng ô mai, ô mai cam thảo: Ngậm trị ho, trừ đàm, trị khan tiếng, đỡ lạt miệng, chống buồn nôn.
Trái mơ khi được chế biến thành những thức uống giúp giải nhiệt, đỡ khát nước, trị ho, trừ đàm… dùng tốt cho mùa nắng nóng. Một số tài liệu lưu ý rằng chất amygdalin trong nhân hạt mơ gây ngộ độc, tuy nhiên thịt trái mơ không có chất này. Do đó trái mơ ăn tươi, ngâm đường, làm rượu mơ, làm ô mai không đụng chạm đến nhân hạt mơ nên không lo lắng khi sử dụng.
BS. CKII Hoàng Thanh Hiền
Khoa YHCT-PHCN, Bệnh viện Quận 11
