Tên gọi, danh pháp
Tên tiếng Việt: Dừa nước
Tên khác: Dừa lá; Attap palm; Nipa palm; Mangrove palm hoặc Nipah palm
Tên khoa học: Nypa fruticans Wurmb.
Họ: Cau (Arecaceae).
Đặc điểm tự nhiên
Thân cây dừa nước là thân ngầm mọc dưới mặt đất, bên dưới là hệ thống rễ chằng chịt, chỉ có lá và cuống hoa mọc ngược lên trên mặt đất.
Lá dừa nước to, khá giống lá dừa với chiều dài từ 5 – 8 m và có lá chét nhỏ, thuôn dài. Cuống lá to, tròn, cứng chắc với bẹ lá phình to.
Cây dừa nước từ 10 năm tuổi trở lên mới bắt đầu ra hoa và kết quả.
Hoa dừa nước là cụm hoa cái có hình cầu ở đầu ngọn và các các cành phía dưới mang các hoa đực có màu đỏ hoặc vàng, cụm hoa dài khoảng 60 – 90cm.
Mỗi buồng dừa lớn chứa từ 40 – 60 quả nhỏ mọc ép vào nhau. Quả hạch hóa gỗ mọc sát nhau thành một cụm hình cầu màu mận sậm, mọc trên một cuống duy nhất với đường kính có thể đến 25 cm. Bên trong quả chứa phôi nhũ, lúc còn non có màu trong suốt, sau đó chuyển thành màu trắng, mềm, bên trong chứa nhân cứng, vị rất thanh mát. Cây sinh sôi nhờ hạt khô rụng đi và trôi theo dòng nước, phân tán đi nơi khác.
Hoa dừa nước thường nở vào tháng 6 – 7. Có thể thấy trái dừa nước mọc quanh năm nhưng tập trung phát triển nhiều nhất là vào tháng 8 – 10 và tháng 2.
Phân bố, thu hái, chế biến
Dừa nước mọc ở những vùng nước lợ và thường mọc thành từng dãy ở ven sông, kênh rạch hoặc ở các vùng đầm lầy ven sông, ven biển.
Dừa nước mọc nhiều ở ven các bờ biển và sông chảy vào từ Ấn Độ Dương đến các đảo Thái Bình Dương. Tại Việt Nam, cây phân bố chủ yếu ở các tỉnh miền Tây Nam Bộ.
Người ta thường thu hái khi thấy cuống dừa trĩu xuống.
Sau khi hái về, đem tách riêng từng quả hạch rồi chẻ đôi và nạo lấy phần phôi nhũ bên trong, có thể dùng trực tiếp hoặc sấy khô đều được. Phôi dừa nước ăn với đá, đường có tác dụng giải khát và thanh nhiệt rất tốt.
Bộ phận sử dụng
Phôi nhũ trong quả.