1. Kiểu vườn gia đình
Vườn gia đình gồm một số loại chủ yếu như sau: Vườn cây ăn quả ở miền nam; Vườn có ao thả cá và chuồng trại chăn nuôi hay mô hình VAC ở đồng bằng sông Hồng và các tỉnh miền trung; Vườn với các loài cây rau ở Đồng bằng sông Hồng và miền trung; Vườn với cây lâm nghiệp ở miền núi phía bắc.Chúng ta sẽ đề cập đến các loại vườn gia đình ở góc độ về cây trồng.
1.1. Vườn cây ăn quả
Là loại vườn đặc trưng tại các tỉnh phía nam đặc biệt tại đồng bằng sông Cửu Long. Trong vườn có thể trồng chuyên canh một vài loại cây ăn quả nào đó như: dừa, bưởi, quýt, xoài, chôm chôm, măng cụt, sầu riêng, vải, nhãn … loại vườn cây ăn quả yêu cầu diện tích tương đối lớn.
Vườn xoài Đồng Tháp
1.2. Vườn tạp
Loại vườn trồng xen một số loại cây nhưng chủ lực vẫn là cây ăn quả. Loại vườn này thường gặp ở các vùng bán sơn địa và miền núi các tỉnh phía Bắc, nơi có điều kiện khí hậu phù hợp với cây ăn quả nhưng trong vườn còn trồng rau, cây thức ăn chăn nuôi, cây làm thuốc để phục vụ cuộc sống hàng ngày của gia đình. Ví dụ tại Sơn la khá phổ biến vườn trồng mận là chủ yếu nhưng dưới tán mận trồng khoai mùng, khoai môn làm thức ăn chăn nuôi, trồng rau cải, mùi tàu và một vài loại cây trị bỏng, đứt tay…
Vườn cây cây ăn quả tròng xen rau ở Mèo Vạc -Hà Giang
1.3.Vườn với cây rau, gia vị là chính
Loại vườn này đặc trưng cho các hộ gia đình sống ở đồng bằng, ven đô hoặc gần thành phố. Trong vườn trồng chủ yếu các loại cây rau và cây gia vị (húng, tía tô, ớt, gừng, nghệ… ) để bán cung cấp rau cho dân thành thị. Ví dụ ở Bắc Ninh, Sóc Sơn, Đông Anh, Thanh Trì. Vườn có thể chuyên canh hoặc trồng nhiều loại rau, cây gia vị đồng thời theo mùa phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng.
Vườn trồng tía tô xuất khẩu ở Bắc Ninh
1.4.Vườn cây lâm nghiệp
Loại vườn này đặc trưng tại vùng bán sơn địa và vùng núi nơi chỉ phù hợp trồng các loại cây lâm nghiệp. Ví dụ ở Sơn La, Lào Cai, Phú thọ tại một số vùng trong vườn chủ yêú trồng keo tai tượng, bạch đàn… xen rất ít các loại cây trồng khác.
Vườn trồng cây Trầm Hương tại Quảng Binh
1.6.Vườn cây làm thuốc
Vườn chủ yếu trồng các loại cây làm thuốc phục vụ sức khoẻ gia đình và cộng đồng như địa hoàng, bạch chỉ, đan sâm, tam thất, actiso, dây thia canh trinh nữ hòang cung,. Ví dụ ở Sapa, Nam Định, Thái Bình, Đà Lạt, Nho Quan, Sìn Hồ, Bắc Hà … có rất nhiều vườn như vậy.
Vườn ươm cây thìa canh tại Nam định
3. Cách bố trí các loại cây trong vườn
2.3.Tận dụng ánh sáng
Mỗi loài cây đều yêu cầu một lượng ánh sáng nhất định phụ thuộc vào đặc điểm sinh học của loài cây đó. Ví dụ cây rau cải phải trồng nơi ánh sáng đầy đủ trong khi cây khoai mùng, cây mùi tàu, cây rau diếp cá, cây gừng lại có thể trồng dưới bóng râm của những loài cây khác. chính vì vậy khi có một mảnh vườn nhỏ muốn trồng được nhiều loại cây để tăng hiệu quả sử dụng đất chúng ta cần chọn những loài cây có tính hỗ trợ cho nhau về điều kiện ánh sáng.
Vườn trồng cây lập thể tận dụng ánh sáng tại Hà Tĩnh
2.4.Tận dụng làm giá đỡ cho cây
Trong vườn nên chọn một vài loại cây có tính bổ trợ cho nhau về điều kiện canh tác ví dụ ta trồng cây rau chùm ngây làm giá đỡ luôn cho cây hồ tiêu hay cây khoai mỡ, cây mướp…
2.5.Tận dụng đất
Đất đai vườn ngày càng bị thu hẹp vì thế chọn các loại cây có đặc điểm sinh học phù hợp để có thể trồng xen, trồng gối vụ trong một vườn là vô cùng quan trọng.
vườn trồng thanh long tại Lập Thạch – Vĩnh Phúc
2.6.Tăng hiệu quả sử dụng nước
Để tăng hiệu quả sử dụng nước trong vườn cần thiết kế ra sao để tận dụng được nguồn nước mưa, vườn không bị ngập úng hay khô hạn. Ví dụ vườn nên thiết kế có rãnh to sâu để trồng dọc mùng đồng thời cũng là nơi thoát hoặc dự trữ nước cho vườn.
2.7.Đa dạng loài cây để giảm sâu bệnh hại
Mỗi loài cây, thậm chí các giống cây khác nhau của cùng một loài đều có phản ứng rất khác nhau với sâu bệnh hại. Chính vì vậy chọn loại cây giống cây trong vườn cần quan tâm đến tính chống chịu sâu bệnh của chúng. Một vườn với đa dạng các loài cây rau, cây gia vị, cây ăn quả chắc chắn sẽ ít sâu bệnh hại hơn trồng một hai loại cây
3. Thiết lập vườn quả
Căn cứ điều kiện sinh thái, điều kiện vườn và kinh tế hộ để chọn các loại cây ăn quả phù hợp trồng. Sau khi đã định hưóng trồng loại cây ăn quả nào cần thiết lập vườn quả hợp lý.
Trước khi trồng khoảng 1 tháng đất phải được làm sạch cỏ, cày bừa kỹ, phân lô, xây dựng hệ thống đường chính, đường phụ tuỳ thuộc vào diện tích và địa hình của vườn. Các vườn quả cần đựơc bố trí gần nguồn nước, chủ động tưới được nước trong điều kiện khô hạn, có rãnh thoát nước chống úng trong mùa mưa lũ.
Lập vườn quả trên đất dốc, cần tạo các luống bậc thang rộng 3-5 m theo đường đồng mức, các hàng cây nên bố trí theo hướng Bắc-Nam.Mỗi chủng loại cây ăn quả cần một diện tích thích hợp để phát triển, do vậy cần xác định mật độ trồng hợp lý . Diện tích cho nhãn. vãi là 40-50 m2/cây; cam quýt , mận, đào, hồng 20-25 m2/cây. Mật độ và khoảng cách cho loại cây như sau:
Chủng loại cây
Mật độ trồng( cây/ ha)
Khoảng cách trồng(m)
Nhãn vải
200-250
5 x 10 – 5 x 8
Cam quýt
400-500
5 x 5 – 5 x 4
Bưởi
200-250
6 x 7 – 7 x 7
Mận đào
400-500
5 x 5 – 5 x 4
Hồng
400-500
5 x 5 – 5 x 4
./.