Các loài thực vật trên trái đất có những kiểu sinh sản sinh dưỡng như thế nào để duy trì giống nòi và có thể tồn tại, phát triển đến ngày nay. Bài viết này giúp học tốt sinh học sẽ hướng dẫn những hình thức sinh sản của thực vật phổ biến nhất.
Khái niệm sinh sản sinh dưỡng ở thực vật là gì?
Sinh sản sinh dưỡng ở thực vật được gọi là phương pháp sinh sản vô tính. Những cây cây non được sinh sản từ một phần trên cơ thể cây bố mẹ. Tùy từng loại thực vật mà các cây con có thể phát triển từ các bộ phận như thân, rễ, củ, lá, cành.
Khác với cách sinh sản hữu tính thì sinh sản sinh dưỡng không cần quá trình thụ phấn và hạt để cây được nảy mầm, mà từ cây ban đầu có thể tự sinh sản ra các các thể mới dưới một điều kiện nhất định về thời tiết hoặc do tác động của con người.
Phân loại các hình thức sinh sản vô tính ở thực vật
Có hai cách sinh sản vô tính ở thực vật là sinh sản sinh dưỡng tự nhiên và sinh sản sinh dưỡng do con người tác động.
1 – Sinh sản sinh dưỡng tự nhiên
a – Khái niệm sinh sản sinh dưỡng tự nhiên
Sinh sản sinh dưỡng tự nhiên là hiện tượng hình thành cá thể mới từ một phần của cơ quan sinh trưởng gồm rễ, thân, lá.
Những hình thức sinh sản sinh dưỡng tự nhiên thường gặp ở cây có hoa gồm: sinh sản bằng thân bò, bằng thân rễ, rễ củ, lá…
Điều này xảy ra khi thực vật sinh trưởng và phát triển tự nhiên mà không có bất kỳ sự can thiệp nào của con người. Việc nhân giống sinh dưỡng tự nhiên có thể được thực hiện nhờ sự phát triển của các rễ tùy ý. Do đó, cây mới có thể mọc ra từ rễ, thân và lá của cây mẹ.
b – Phân loại các kiểu sinh sản sinh dưỡng tự nhiên
Thường hình thức sinh sản vô tính tự nhiên ở thực vật được chia thành 3 loại gồm: thân cây, rễ và lá cây.
1 – Hình thức sinh sản bằng rễ cây
Trong quá trình này, cây mới mọc ra từ rễ đã biến đổi được gọi là củ. Trên thực tế, ở một số loài thực vật, rễ phát triển các chồi bất định. Những chồi này phát triển và hình thành cây ,mầm mới trong điều kiện thích hợp .
Ví dụ cây sinh sản bằng rễ: cây tre, cây chuối, cây cỏ tranh và các loài cỏ có thân gỗ đều sinh sản bằng rễ.
2 – Hình thức sinh sản bằng thân cây
Là kiểu sinh sản mà thân cây mới phát sinh từ các đốt của thân cây cha mẹ. Đây là nơi các chồi được hình thành và phát triển thành cây mới. Thân mọc ngang trên mặt đất được gọi là thân rễ. Khi những thân rễ này lớn lên, chồi hình thành ở các đốt, sau này phát triển rễ và chồi và hình thành một cây mới.
Ví dụ các cây sinh sản bằng thân: cây rau má, cây lá lốt, cây rau muống, cây trường sinh…
3 – Hình thức sinh sản bằng lá
Là kiểu sinh sản mà các chồi được mọc ra từ các khía của lá. Những chồi này phát triển thành cây mới. Những lá này khi già rụng xuống đất, khi đủ điều kiện sẽ phát triển thành nhiều cây con mới.
Ví dụ sinh sản bằng lá: cây thuốc bỏng, cây sam, cây càng cua…
4 – Hình thức sinh sản bằng củ
Là kiểu sinh sản mà từ một củ ban đầu khi già đi chúng sẽ phát triển thành nhiều cây non mới và chất dinh dưỡng trong củ đó dùng để cung cấp cho sự phát triển của các cây non này.
Ví dụ sinh sản bằng củ: Cây khoai lang, cây khoai tây, cây hành, cây tỏi…
2 – Sinh sản sinh dưỡng do người
a – Khái niệm sinh sản sinh dưỡng nhân tạo
Sinh sản sinh dưỡng nhân tạo là một kiểu sinh sản ở thực vật có sự can thiệp của con người. Các loại kỹ thuật sinh sản sinh dưỡng nhân tạo phổ biến là cắt, ghép, cấy ghép và nuôi cấy mô. Những phương pháp này được nhiều nông dân và người làm vườn sử dụng để tạo ra cây trồng khỏe mạnh hơn với chất lượng tốt hơn hình thức sinh sản sinh dưỡng tự nhiên.
b – Phân loại các kiểu sinh sản sinh dưỡng do người
Có nhiều kiểu sinh sản sinh dưỡng nhân tạo nhưng phổ biến nhất gồm 4 loại là giâm cành, ghép cành, chiết cành và nuôi cấy mô trong ống nghiệm.
1 – Phương pháp giâm cành
Phương pháp giâm cành là cắt một đoạn cành có đủ mắt, chồi sau đó cắm cành này xuống nền đất ẩm và chờ cho cành đó mọc rễ và phát triển thành một cây mới.
Các cành giâm đôi khi được xử lý bằng các loại thuốc kích thích mọc rễ nhanh hơn so, tỷ lệ thành công cao hơn.
Ví dụ các loại cây giâm cành: cây hoa hồng, các loại rau như rau thơm, rau tía tô, cây si, cây bồ đề…
2 – Phương pháp chiết cành
Chiết cành là phương pháp làm cho cành ra rễ ngay trên cây rồi mới cắt đem trồng thành cây mới. Chúng ta có thể cắt bỏ một lớp vỏ ngoài của cành cây được chọn để chiết, sau đó bọc một lớp đất kèm chất dinh dưỡng và bọc bên ngoài một bao ni lông sau đó bịt chặt hai đầu lại.
Ví dụ các loại cây chiết cành: thường là các loại cây họ cam, quýt, bưởi, cây mận, cây mít…
3 – Phương pháp ghép cành
Ghép cành là cách dùng một bộ phận sinh dưỡng như mắt ghép, chồi ghép, cành ghép của một cây và ghép vào một cây khác ( gốc ghép ) và chờ cho hai phần này gắn kết với nhau để trở thành một cây mới có những đặc điểm của hai loại cây trên.
Ví dụ phương pháp ghép cành: Thường thì cây ghép và gốc ghép phải chung một họ với nhau như họ cam quýt hay các loài hoa.
4 – Phương pháp nuôi cấy mô
Nuôi cấy mô hay còn gọi là phương pháp nhân giống vô tính trong ống nghiệm là cách tạo ra rất nhiều cây mới từ một mô.
Mô được đặt trong một hộp đã khử trùng và được nuôi dưỡng trong một môi trường đặc biệt cho đến khi một khối tế bào được gọi là mô sẹo được hình thành. Mô sẹo sau đó được nuôi cấy trong môi trường chứa đầy hormone và cuối cùng phát triển thành cây con.
Ví dụ các cây được nuôi cấy mô: các loại hoa lan như lan hồ điệp, lan đột biến gen…
Kết luận: Đây là những hình thức sinh sản sinh dưỡng ở thực vật phổ biến và thông dụng nhất mà các em nên ghi nhớ.