Suy dinh dưỡng bào thai là sự phát triển chậm của thai nhi từ khi còn trong bụng mẹ, một trẻ sinh ra đủ tháng mà có cân nặng dưới 2500 gam được coi là suy dinh dưỡng. Nếu suy dinh dưỡng xảy ra ở 3 tháng cuối của thai kỳ sẽ làm cho bộ não chậm phát triển trẻ sẽ kém thông minh.
Suy dinh dưỡng bào thai được chia thành 3 mức độ:
1. Mức độ nhẹ: Trẻ có chiều dài bình thường, chỉ có cân nặng ít hơn những thai nhi có tuổi thai tương ứng.
2. Mức độ trung bình: Cả cân nặng và chiều dài của trẻ thấp hơn chỉ số bình thường, nhưng vòng đầu vẫn bình thường.
3. Mức độ nặng: Cả 3 chỉ số: Vòng đầu, cân nặng và chiều dài của trẻ đều thấp hơn mức bình thường.
Nguyên nhân của suy dinh dưỡng bào thai
* Nguyên nhân về phía mẹ:
Mẹ lớn tuổi:
Cơ thể người phụ nữ bắt đầu lão hóa khi bước sang tuổi 30, mang thai khi càng lớn tuổi thai nhi càng dễ bị suy dinh dưỡng vì không được cung cấp đủ các chất dinh dưỡng cần thiết.
Dinh dưỡng của người mẹ:
Chế độ ăn chính là yếu tố quan trọng quyết định đến sự phát triển toàn diện về cả thể chất và trí tuệ cho trẻ. Các dinh dưỡng trong cơ thể của mẹ theo máu qua rau thai đến nuôi dưỡng thai. Vì vậy chế độ dinh dưỡng khi mang thai không phải chỉ cần số lượng, mà còn phải đầy đủ dưỡng chất. Khi cơ thể mẹ bị thiếu hụt dinh dưỡng, vitamin và các khoáng chất trong thời gian mang thai sẽ làm tăng nguy cơ trẻ bị suy dinh dưỡng bào thai.
Thức ăn của người có thai cần đáp ứng cung cấp đầy đủ các nhóm dinh dưỡng: chất đạm, chất béo, tinh bột, vitamin và khoáng chất và phải được bổ xung các dưỡng chất thiết yếu trước và trong thai kỳ. Những chất này sẽ đảm bảo sức khỏe cho mẹ đồng thời xây dựng các tổ chức cơ quan cho trẻ như hệ thống não thần kinh trung ương, tim, gan, phổi, bộ máy tiêu hóa, hô hấp, tuần hoàn và tiết niệu…Ngoài ra người mẹ nên ăn nhiều rau xanh và hoa quả, vì trong đó sẽ có nhiều chất khoáng như sắt, đồng, kẽm, canxi, photpho cũng như các loại vitamin. Nếu thiếu những thứ này sẽ dễ bị thiếu máu, còi xương, mù lòa do thiếu vitamin A…
Sức khỏe của người mẹ:
Trong thời gian mang thai, nếu mẹ bị cúm, sốt phát ban, mắc các bệnh nhiễm khuẩn cấp… thì trẻ sinh ra có nguy cơ bị dị tật bẩm sinh; mẹ có tiền sử mắc các bệnh nội khoa như bệnh tim mạch, bệnh lao, bệnh thận, cao huyết áp, tiền sản giật, bệnh nội tiết, sốt rét… thì đó cũng là nguyên nhân gây suy dinh dưỡng thai. Đặc biệt, có những bệnh lây truyền từ mẹ sang con như giang mai, AIDS nên mẹ cần phải khám sức khỏe trước khi mang thai để điều trị dứt bệnh trước khi có ý định mang thai và chú ý giữ gìn sức khỏe tránh ảnh hưởng đến thai nhi.
Trường hợp mẹ nghiện rượu, hút thuốc, suy dinh dưỡng, có nhiều vết sẹo mổ trên tử cung, u xơ tử cung, tử cung có vách ngăn, lạc nội mạc tử cung… cũng cần theo dõi sát sao để tránh dẫn tới suy dinh dưỡng bào thai.
Điều kiện lao động của người mẹ khi mang thai:
Môi trường làm việc của người mẹ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của trẻ. Bình thường lao động đã phải tiêu hao năng lượng, lao động càng nặng thì tiêu hao năng lượng càng nhiều. Khi có thai, ngoài năng lượng tiêu hao do lao động, người mẹ còn phải dành một phần đáng kể năng lượng cho phát triển thai nhi và dự trữ để tạo sữa. Người mẹ làm việc vất vả trong thời gian mang thai sẽ không có đủ năng lượng để giúp thai nhi lớn lên, có nhiều nguy cơ ít sữa, mất sữa sớm.
* Nguyên nhân về phía thai và phần phụ của thai:
Nguyên nhân do thai:
Trong các trường hợp nhiễm trùng bào thai, các rối loạn do bệnh lý di truyền hoặc đa thai dễ làm cho thai bị suy dinh dưỡng.
Nguyên nhân do phần phụ của thai:
Chủ yếu là các tổn thương bánh rau, gây rối loạn huyết động và dẫn tới suy rau thai. Rau thai bị bệnh thể hiện bằng nhiều hình thái như: có nhiều điểm tắc mạch nhỏ, gai rau không có mạch máu, bánh rau bị vôi hóa từng vùng hay bị xơ hóa trong các bệnh nội tiết, nhiễm độc thai nghén kéo dài, các bệnh lý về bánh rau (dày, rau cài răng lược, rau tiền đạo…), dây rốn 1 động mạch, dây rốn bám màng…Nếu bánh rau xơ hóa, gai rau sẽ bị thoái hóa làm cho sự trao đổi sinh lý giữa mẹ và con bị suy giảm dẫn đến thai không phát triển được. Trường hợp bị suy mạn tính, thai có thể bị chết trong bụng mẹ, hoặc chết gần ngày sinh. Ngoài ra, các trường hợp dị dạng bánh rau cũng làm cho tuần hoàn mẹ con bị cản trở.
Bánh rau là vật trung gian giúp truyền tải dinh dưỡng, oxy và máu từ mẹ đi nuôi thai nhi và kiểm soát vận chuyển hormone đến bào thai. Nếu bánh rau bị nhỏ sẽ khiến cho các sản phẩm chuyển hóa ít đi, thai nhi không được cung cấp đủ nguồn sống cần thiết, dẫn đến tình trạng còi cọc, kém phát triển.
Hậu quả của suy dinh dưỡng bào thai
– Thai chết lưu: Nếu phụ nữ mang thai bị suy dinh dưỡng, thai nhi có thể bị chết lưu hoặc gây ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ.
– Trẻ dễ bị nhiễm khuẩn: Trẻ suy dinh dưỡng thường thiếu hụt các vitamin, trong đó có vitamin A và C, là những chất rất quan trọng với hệ thống miễn dịch. Nếu cơ thể trẻ thiếu những chất này sẽ làm bé dễ bị nhiễm khuẩn.
– Trẻ dễ bị hạ thân nhiệt: Trẻ suy dinh dưỡng rất nhạy cảm với nhiệt độ bên ngoài, nếu không được ủ ấm kịp thời, thân nhiệt của trẻ có thể bị giảm mạnh có thể gây hậu quả khó lường.
– Trẻ dễ bị hạ đường huyết: Các dấu hiệu chứng tỏ trẻ bị hạ đường huyết như trẻ rên nhẹ, khóc thét, run rẩy, co giật, tím tái, ngưng thở…cần cho trẻ bú sữa mẹ càng sớm càng tốt.
– Trẻ chậm phát triển: Chế độ ăn không đúng cách hoặc thiếu vitamin, chất dinh dưỡng thiết yếu cho thai nhi có thể làm em bé phát triển chậm vì sự thiếu hụt nguồn lực ngay từ trong cơ thể của mẹ. Những bé bị suy dinh dưỡng bào thai luôn ốm yếu, gầy còm, chiều cao phát triển rất chậm, ảnh hưởng đến não bộ, gan, thận…. Trẻ bị suy dinh dưỡng bào thai có nguy cơ cao não chậm phát triển và trẻ không được nhanh nhẹn như những đứa trẻ khác.
– Trẻ có thể chịu những di chứng về tâm thần: Một số trường hợp trẻ suy dinh dưỡng ở mức độ cao xuất hiện các dấu hiệu về thần kinh như chậm phát triển về thấn kinh.
Cách phòng tránh suy dinh dưỡng bào thai
– Nên đi khám kiểm tra trước sinh và điều trị dứt điểm các bệnh lý mắc phải.
– Nghỉ ngơi, ngủ ít nhất 8h/1 ngày, tránh stress khi mang thai.
– Không dùng chất kích thích như rượu bia, ma túy khi có thai. Không uống rượu và hút thuốc lá, thuốc lào khi có thai.
– Đi khám và theo dõi thai đúng lịch hen để phát hiện sớm suy dinh dưỡng.
– Siêu âm kiểm tra cân nặng mỗi lần khám thai, nghe tim thai.
– Siêu âm màu mạch máu những tháng cuối để phát hiện tình trạng giảm lượng máu tới thai.
– Khám tiền sản cho những trẻ bị suy dinh dưỡng sớm và nặng để phát hiện sớm bất thường thai.
– Chú ý khi thai máy: Thai máy ít nhất 10 lần/ngày, máy đều không hỗn loạn.
– Khi biết có thai cần ăn no, ăn đủ chất để giúp thai phát triển như các loại đậu, trứng, tôm, cá, rau, hoa quả tươi…
– Người mẹ cần uống thêm viên sắt từ khi có thai đến sau khi đẻ để chống thiếu máu.
– Thực hiện kế hoạch hóa gia đình, nên đẻ thưa, không nên đẻ khi còn quá ít tuổi dưới 18 và nhiều tuổi quá trên 35 sẽ góp phần giảm thiểu tình trạng thai suy dinh dưỡng.
– Khám thai định kỳ 1 tháng 1 lần khi có thai.
Lưu ý chăm sóc với trẻ bị suy dinh dưỡng
– Ủ ấm cho trẻ thường xuyên, tốt nhất hãy để trẻ nằm cạnh mẹ ngay sau khi sinh. Nuôi con theo kiểu chuột túi “da áp da”.
– Tắm rửa bằng nước ấm sạch, thay băng rốn hàng ngày
– Bú mẹ sớm, trong nửa giờ đầu sau khi sinh. Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, cho trẻ bú nhiều lần hơn những trẻ có cân nặng bình thường khác.
– Theo dõi hạ thân nhiệt hay hạ đường máu, hạ canxi máu.
– Chỉ cho ăn bổ sung khi trẻ được 6 tháng tuổi, phải đảm bảo khẩu phần của trẻ có đủ dinh dưỡng cả về lượng và chất. Nên chọn các thực phẩm giàu canxi, sắt, kẽm, vitamin A, D… để giúp trẻ phát triển chiều cao, phòng ngừa suy dinh dưỡng.
– Cho trẻ uống vitamin A, vitamin D và tiêm vắc-xin đầy đủ theo quy định của y tế.
Khi đang trong thai kỳ, hãy đến Bệnh viện Đa khoa Chữ Thập xanh tại địa chỉ số 33, đường Nguyễn Hoàng, Mỹ Đình 2, Nam từ Liêm, Hà Nội để đăng ký quản lý thai nghén và thực hiện khám thai định kỳ, phát hiện sớm những bất thường để được tư vấn, hướng dẫn kịp thời.