Điều chỉnh chế độ ăn cho người xơ gan hoàn toàn có thể làm chậm tốc độ xơ hóa, cải thiện chức năng gan, đồng thời góp phần ngăn ngừa các biến chứng suy gan và ung thư gan cực kỳ nguy hiểm. Vậy, đâu là những nguyên tắc dinh dưỡng quan trọng khi xây dựng chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân xơ gan mà bạn nên tuân thủ? Chế độ ăn uống cho người xơ gan có gì khác biệt so với chế độ dinh dưỡng thông thường? Khuyến nghị về hàm lượng dinh dưỡng mà chế độ ăn cho người bị xơ gan cần đáp ứng là bao nhiêu? Tất cả sẽ được giải đáp ngay trong bài viết sau.
Xơ gan là tình trạng mô gan bị thay thế bằng sợi xơ sau khi gặp tổn thương kéo dài, để lại sẹo vĩnh viễn và dẫn đến suy giảm chức năng gan. Xơ gan là một bệnh lý mạn tính, tức không thể được điều trị dứt điểm mà chỉ có thể ngăn chặn sự tiến triển và cải thiện triệu chứng.
Vai trò của dinh dưỡng cho bệnh nhân xơ gan
Chế độ dinh dưỡng cũng đóng một vai trò vô cùng quan trọng đối với người bệnh xơ gan. Cụ thể, dinh dưỡng giúp:
- Ức chế xơ hóa: Xơ hóa chỉ xuất hiện khi tế bào gan bị tổn thương liên tục trong suốt một thời gian dài. Khi ngừng tiêu thụ rượu bia và tăng cường tiêu thụ những thực phẩm giàu vitamin và các chất chống oxy hóa, bạn sẽ bảo vệ được tế bào gan khỏi sự tấn công của các gốc tự do gây viêm, từ đó ức chế tiến trình xơ hóa từ tận gốc rễ.
- Xoa dịu triệu chứng: Người bệnh xơ gan thường bị suy nhược cơ thể, sụt cân do kém hấp thu dinh dưỡng. Vì thế, việc ưu tiên ăn những thực phẩm ít dầu mỡ nhưng chứa nhiều năng lượng, đạm cùng vitamin và khoáng chất sẽ giúp cải thiện các triệu chứng kể trên.
- Ngăn ngừa biến chứng: Xơ gan rất dễ gây tăng huyết áp, xuất huyết nội tạng, phù nề, cổ trướng, suy gan, ung thư gan và trực tiếp đe dọa đến tính mạng người bệnh. Việc thay đổi và xây dựng một chế độ dinh dưỡng khoa học hoàn toàn có thể làm chậm hoặc thậm chí ngăn ngừa toàn diện các biến chứng nguy hiểm này.
Nhìn chung, xơ gan là một bệnh lý mạn tính nên người bệnh thường phải chung sống với tình trạng này suốt đời (hoặc ít nhất là cho đến khi được phẫu thuật để cấy ghép lá gan mới). Do đó, việc cải thiện lối sống, bao gồm cả việc thay đổi chế độ ăn cho người xơ gan, là điều thường được nhiều bác sĩ khuyến nghị như một biện pháp điều trị bắt buộc, cần áp dụng trong suốt một thời gian dài để có thể kiểm soát tình trạng bệnh.
Chế độ ăn cho người xơ gan đầy đủ dinh dưỡng
Xơ gan bao gồm 2 mức độ bệnh là xơ gan còn bù và xơ gan mất bù. Mỗi mức độ bệnh khác nhau sẽ cần tiêu thụ một chế độ dinh dưỡng khác nhau. Cụ thể:
1. Chế độ ăn cho người xơ gan còn bù
Xơ gan còn bù là tình trạng gan bị xơ hóa một phần nhưng tổng thể chức năng gan vẫn không bị suy giảm. Trong xơ gan còn bù, các tế bào gan khỏe mạnh sẽ phải “gánh vác” thêm một phần nhiệm vụ chuyển hóa của các mô gan đã chết do xơ hóa, nhằm duy trì tính toàn vẹn cho chức năng gan. Vì thế, chế độ ăn cho người xơ gan còn bù, nhìn chung, vẫn không có gì khác biệt so với chế độ dinh dưỡng thông thường cho một người khỏe mạnh. Cụ thể:
2. Chế độ ăn cho người bị xơ gan cổ trướng, mất bù
Xơ gan cổ trướng là tình trạng xơ gan có xuất hiện biến chứng phù nề chân, tay và ổ bụng do sự tích nước quá mức trong cơ thể. Nhìn chung, chế độ ăn cho người xơ gan cổ trướng cũng giống chế độ dinh dưỡng cho người xơ gan còn bù; tuy nhiên, có thêm một vài điểm khác biệt sau:
- Cắt giảm muối ăn: Muối làm tăng khả năng tích nước trong cơ thể. Do đó, giảm ăn muối xuống dưới mức ít hơn 5g / ngày sẽ giúp người bệnh xơ gan cổ trướng giảm thiểu mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng phù nề.
- Tăng cường chất xơ: Người bệnh xơ gan cổ trướng cần tăng cường ăn chất xơ từ rau củ quả để nhuận tràng. Bởi lẽ, táo bón là triệu chứng thường gặp nhất ở những người mắc căn bệnh này. Tốt nhất, người bệnh xơ gan cổ trướng nên ăn từ 300 – 400g rau lá xanh cùng 200 – 300 hoa quả chín mỗi ngày để đảm bảo đi ngoài ít nhất 2 – 3 lần / ngày.
- Uống nước vừa phải: Thay vì uống 1.5 – 2 lít / ngày như người bệnh xơ gan còn bù, người bệnh xơ gan cổ trướng chỉ nên uống từ 1 – 1.2 lít nước / ngày để hạn chế tích nước gây phù nề cơ thể.
Khuyến nghị về chế độ ăn cho người xơ gan
Chế độ ăn cho người xơ gan cần ưu tiên cung cấp đầy đủ đạm, protein và vitamin cho cơ thể. Bởi lẽ, tình trạng xơ gan rất dễ khiến người bệnh đứng trên “bờ vực” suy nhược thể chất do mắc chứng suy dinh dưỡng protein – năng lượng. Bên cạnh đó, người bệnh cũng nên hạn chế tiêu thụ natri, nước, rượu bia để bảo vệ sức khỏe gan và giảm thiểu biến chứng liên quan. Cụ thể:
1. Khuyến nghị về năng lượng (25 – 35 calo / kg / ngày)
Người bệnh suy gan nên tiêu thụ 25 – 40 calo / kg cơ thể / ngày. Ví dụ, 1 bệnh nhân xơ gan nặng 60 kg, sẽ cần tiêu thụ ít nhất 1500 – 2100 calo / ngày để cung cấp đầy đủ năng lượng cho cơ thể.
Nhìn chung, hàm lượng calo trong chế độ ăn cho người bệnh xơ gan cần cao hơn khuyến nghị năng lượng dành cho người bình thường hoặc người bị viêm gan cấp tính. Nguyên nhân là vì xơ gan làm giảm tải lượng hấp thụ và chuyển hóa dưỡng chất ở gan.
Nếu tiếp tục ăn uống ít calo hay kiêng khem quá mức, về lâu dài, người bệnh sẽ bị suy dinh dưỡng protein – năng lượng. Do đó, người bệnh xơ gan cần lưu ý ăn đủ hàm lượng calo khuyến cáo để bù đắp cho những dưỡng chất bị thất thoát trong quá trình hấp thụ tại gan.
2. Khuyến nghị về protein (1.2 – 1.5g / kg / ngày)
Theo các chuyên gia dinh dưỡng, người bệnh suy gan nên tiêu thụ 1.2 – 1.3g protein / kg cơ thể / ngày. Đặc biệt, trong trường hợp xơ gan do rượu hoặc xơ gan mất bù, có kèm biến chứng nhiễm trùng huyết hoặc chảy máu đường tiêu hóa, người bệnh có thể cần ít nhất 1.5g protein / kg cơ thể / ngày. Trong khi đó, ở người bình thường, mức tiêu thụ đạm chỉ là 1.13g / kg cơ thể / ngày.
Xơ gan là một bệnh lý dị hóa (catabolic disease). Điều đó có nghĩa là so với người khỏe mạnh, bệnh sẽ khiến cơ thể mất mát nhiều năng lượng hơn trong việc hấp thụ và phân giải chất dinh dưỡng. Vì nguyên nhân này, xơ gan rất dễ khiến người bệnh bị dị hóa cơ bắp (teo cơ) và suy dinh dưỡng nếu họ không chủ động nâng cao hàm lượng protein trong khẩu phần ăn của mình.
Trong chế độ dinh dưỡng của người bệnh xơ gan, protein giúp xây dựng và sửa chữa các tế bào tế bào gan bị tổn thương. Tuy nhiên, tiêu thụ nhiều hơn 1.5g protein / ngày có thể gây áp lực và khiến gan yếu hơn. Do đó, việc đảm bảo chế độ ăn cho người bệnh xơ gan không nên cung cấp nhiều protein hơn giới hạn khuyến nghị cũng là một điều vô cùng quan trọng.
3. Khuyến cáo về natri (2000mg / ngày)
Người bệnh xơ gan tuyệt đối không nên tiêu thụ hơn 2000mg natri / ngày – tức không nên ăn quá 5g muối ăn mỗi ngày. Bởi lẽ, tiêu thụ quá nhiều muối có thể gây:
- Tăng huyết áp: Muối làm tăng huyết áp nội mạch, từ đó làm giảm khả năng loại bỏ độc tố của gan, khiến người bệnh dễ bị vàng da, vàng mắt hoặc mắc hội chứng não gan – một tình trạng xảy ra khi não bộ bị sa sút trí lực nghiêm trọng do gan tích tụ quá nhiều độc tố và suy giảm chức năng.
- Tích nước (phù nề): Muối làm mất cân bằng nước nội môi, khiến cơ thể tích nhiều nước, gây ra các triệu chứng như phù nề chân tay, phình bụng (cổ trướng), khiến người bệnh gặp khó khăn trong sinh hoạt, đồng thời làm tăng nguy cơ mắc bệnh tăng huyết áp và viêm khớp.
Vì thế, hạn chế muối là một nguyên tắc dinh dưỡng bắt buộc trong việc quản lý dinh dưỡng cho người bệnh xơ gan.
4. Khuyến nghị về chất lỏng
Khuyến nghị về chất lỏng cho bệnh nhân xơ gan thường không có một con số cố định. Thông thường, chỉ định về hàm lượng tiêu thụ chất lỏng cho bệnh nhân xơ gan thường phụ thuộc nhiều vào mức độ bệnh, nồng độ natri máu hoặc theo chỉ định khác của bác sĩ. Nhìn chung, đối với bệnh nhân:
- Xơ gan còn bù: Người bệnh có thể uống 1.5 – 2 lít nước / ngày;
- Xơ gan cổ trướng: Người bệnh có thể uống 1 – 1.2 lít nước / ngày hoặc 1.2 – 2 lít nước / ngày kết hợp giảm tiêu thụ muối và dùng thêm thuốc lợi tiểu;
- Xơ gan có hạ natri máu: Khi nồng độ natri trong máu <130 mmol/L, người bệnh có thể được khuyên nên hạn chế uống nước ở mức 1 – 1.5 lít nước / ngày.
5. Khuyến nghị về vitamin và khoáng chất
Người bệnh xơ gan thường rất dễ bị thiếu hụt vitamin do cơ thể giảm hấp thu và giảm sản xuất các protein vận chuyển dưỡng chất. Trong đó, các loại vitamin người bệnh xơ gan dễ bị thiếu hụt bao gồm:
- Vitamin tan trong chất béo: Sự thiếu hụt các loại vitamin tan trong chất béo như vitamin A, D, E, K là dấu hiệu thường gặp nhất ở người bệnh xơ gan, đặc biệt là ở những bệnh nhân mắc chứng xơ gan tắc mật.
- Vitamin tan trong nước: Sự thiếu hụt vitamin tan trong nước cũng phổ biến ở bệnh nhân xơ gan, trong đó bao gồm:
- Vitamin B1: Thiếu hụt vitamin B1 có thể xuất hiện ở cả những người bệnh xơ gan do rượu và không liên quan đến rượu.
- Vitamin B6, B9: Sự thiếu hụt 2 loại vitamin này ít phổ biến hơn vitamin B1. Tuy nhiên, bệnh nhân xơ gan vẫn có nguy cơ thiếu hụt do sự sụt giảm trữ lượng vitamin ở gan.
Ngoài vitamin, người bệnh xơ gan còn rất dễ bị thiếu hụt kẽm và magiê. Sự thiếu hụt 2 khoáng chất này có thể gây co giật, nhạt miệng, ăn mất ngon và ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống.
Dưới đây là bảng hàm lượng khuyến nghị các loại vitamin mà người bệnh xơ gan dễ bị thiếu hụt, kèm theo đó là danh sách các triệu chứng điển hình giúp người bệnh xơ gan nhận biết sớm các dấu hiệu thiếu hụt vi chất ngay tại nhà:
6. Khuyến nghị về rượu
Rượu và thực phẩm chứa cồn gây tổn thương gan nghiêm trọng và làm tăng tốc độ xơ gan. Theo nghiên cứu, rượu bia là tác nhân hàng đầu làm tăng nguy cơ tử vong do xơ gan, dù chỉ tiêu thụ một lượng nhỏ. Do đó, người bệnh xơ gan nên tuyệt đối tránh xa mọi loại rượu bia và thức uống chứa cồn, chẳng hạn như: rượu vang, rượu whisky, rượu rum, rượu trái cây hoặc các thức uống lên men (chứa cồn) như trà kombucha.
Những lưu ý khi xây dựng chế độ ăn cho bệnh nhân xơ gan
Xây dựng chế độ ăn cho người xơ gan là một việc làm không dễ dàng, đòi hỏi sự can thiệp từ các bác sĩ điều trị để có thể “cá nhân hóa” chế độ dinh dưỡng sao cho phù hợp với thể trạng, phân loại xơ gan, mức độ xơ gan, bệnh lý nền và các triệu chứng khác (nếu có).
Theo các chuyên gia dinh dưỡng, để xây dựng được một chế độ ăn cho người xơ gan khoa học, bạn cần tuân thủ những lưu ý quan trọng về việc phân bố, lựa chọn và chế biến thực phẩm như sau:
1. Phân bố bữa ăn
Người bệnh xơ gan nên phân bố bữa ăn của mình theo 2 nguyên tắc sau:
- Ăn đủ bữa và dàn trải: Các bữa ăn giàu protein phải được phân bổ đều trong ngày để ngăn chặn người bệnh dị hóa cơ bắp. Tốt nhất, người bệnh nên ăn 6 bữa / ngày hoặc ăn mỗi 2 – 4 giờ khi thức
- Luôn ăn nhẹ trước khi đi ngủ: Người bệnh xơ gan nên ăn 1 cữ nhẹ giàu protein vào buổi tối muộn khoảng 1 – 2 giờ trước khi đi ngủ để ngăn chặn dị hóa cơ. Bữa ăn nhẹ này có thể gồm 1 trong nhiều món sau:
- 1 chai sữa nhiều calo (ví dụ: Sữa Ensure Enlive);
- 2 lát bánh mì nướng phết bơ đậu phộng;
- 1 ly sữa pha với 1 muỗng canh (15g) bột đạm whey;
- 1 cốc sữa chua không đường với quả mọng (dâu tây, nam việt quất);
- 50g các loại đậu sấy khô.
2. Lựa chọn và chế biến thực phẩm
Người bệnh xơ gan cần lựa chọn thực phẩm cẩn thận để đảm bảo cung cấp đủ chất dinh dưỡng cho cơ thể mà không làm tăng thêm áp lực chuyển hóa lên gan. Dưới đây là một số lưu ý quan trọng trong việc lựa chọn và chế biến thực phẩm cho người bệnh xơ gan mà bạn nên lưu tâm:
- Chọn các nguồn protein chất lượng cao: Bạn nên ưu tiên ăn thịt nạc gia cầm bỏ da, phi lê cá, trứng, sữa tách béo và các loại đậu; đồng thời, tránh ăn thịt đỏ, thịt ba chỉ, gan và nội tạng động vật do chúng chứa nhiều cholesterol.
- Ăn nhiều rau củ quả, đậu, hạt và ngũ cốc: Rau củ quả, đậu, hạt và ngũ cốc nguyên hạt là nguồn cung cấp dồi dào vitamin, khoáng chất và chất xơ, giúp người bệnh nâng cao sức khỏe tổng thể và hỗ trợ chức năng gan.
- Hạn chế chất béo không lành mạnh: Tránh các loại thức ăn chứa nhiều chất béo bão hòa và chất béo trans, như thực phẩm chế biến sẵn, thức ăn nhanh và bánh ngọt. Thay vào đó, chọn các nguồn chất béo lành mạnh như dầu thực vật và mỡ cá béo.
- Hạn chế muối: Tuyệt đối không nêm nhiều muối khi nấu ăn hay tiêu thụ đồ ăn chứa nhiều muối như: thực phẩm lên men, muối chua, các loại cá sấy khô,… vì chúng làm tăng nguy cơ gây phù nề.
- Chế biến thực phẩm an toàn: Đảm bảo thực phẩm được nấu chín kỹ để tránh nguy cơ nhiễm khuẩn gây ngộ độc thực phẩm, dẫn đến nhiễm trùng máu viêm gan, chẳng hạn như khuẩn Salmonella, Toxoplasma, Listeria và E.Coli.
- Ưu tiên hấp / luộc / hầm: Bạn nên ưu tiên chọn phương pháp hấp, luộc hoặc hầm nhừ thực phẩm; đồng thời, hạn chế tối đa việc chế biến thực phẩm ở nhiệt độ cao như chiên / xào / nướng. Bởi lẽ, nhiệt độ cao có thể làm sản sinh ra các hợp chất gây đột biến DNA như acrylamide, heterocyclic amines (HCAs),… từ đó làm tăng nguy cơ ung thư gan.
Trên đây là những lưu ý quan trọng khi xây dựng chế độ ăn cho bệnh nhân xơ gan mà bạn không nên bỏ lỡ. Hy vọng thông qua bài viết, bạn đã biết được những khuyến nghị rõ ràng về chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân xơ gan để có thể tự mình xây dựng được một chế độ ăn uống khoa học.
Trong cuộc chiến chống lại xơ gan, việc tuân thủ một chế độ ăn uống khoa học là điều là cần thiết. Tuy nhiên, bạn cần lưu ý rằng, trong mọi tình huống, chỉ có bác sĩ là người hiểu rõ nhất về tình trạng bệnh lý của bạn.
Do đó, đừng ngần ngại trao đổi trực tiếp với bác sĩ khi bạn nhận thấy chế độ ăn uống cho người xơ gan mà họ chỉ định có quá nhiều điểm khác biệt so với những gì bạn đã biết. Nếu còn bất kỳ thắc mắc nào liên quan đến chế độ ăn cho người xơ gan, bạn hãy liên hệ ngay đến Hệ thống Phòng khám Dinh dưỡng Nutrihome để được tư vấn kịp thời. Chúc bạn thật nhiều sức khỏe!
